De formule E = mc² is een van de beroemdste formules in de natuurkunde en is door Albert Einstein in 1905 geïntroduceerd in zijn baanbrekende paper over de relativiteitstheorie. De formule geeft aan dat massa en energie op een bepaalde manier hetzelfde zijn en onderling kunnen worden omgezet. Dit wordt vaak geïllustreerd aan de hand van het beroemde voorbeeld van de atoombom, waarbij een kleine hoeveelheid massa wordt omgezet in een enorme hoeveelheid energie. Ik ontdekte vandaag, door te spelen met letters en woorden, dat deze formule ook anders interpreteerbaar is, op een meer nonduale manier.

Emptiness (E) = Manifestatie of Matter (M) x Consciousness (C)²

Op deze manier drukt de formule uit dat de essentie van alle dingen, inclusief materie en energie, uiteindelijk leegte of “emptiness” is.

Emptiness (E)

Alles in de fysieke wereld komt voort uit een diepere essentie van leegte of “emptiness”. Deze leegte wordt gezien als de oorspronkelijke toestand van het universum, waarin alles in potentie aanwezig is. Hier in het westen zeggen we wel eens dat we allen zijn voortgekomen uit sterrenstof, wat in wezen (biologisch gezien) hetzelfde is.

Maar behalve Emptiness (E) als natuurlijk verschijnsel – waarin alles is ontstaan en zal wederkeren tot atomen – kunnen we ook al onze innerlijke ervaringen zo bezien. Voor wie van pure spiritualiteit houdt; dat is waar de boeddhistische hart-sutra over gaat als ze zeggen ‘vorm is leegte en leegte is vorm’. (Het begrip ‘leegte’ komt voort uit de nondualistische filosofieën van oa het boeddhisme en het advaita vedanta, waarin de werkelijkheid wordt gezien als bestaande uit een onveranderlijke, ondeelbare essentie die de achtergrond vormt van alle verschijnselen). Ik zal een aantal voorbeelden geven die ik leerde van de boeddhistische non Robina Courtin. Zij geeft een aantal metaforen om dit te beschrijven.

Zo ken je wellicht de ervaring dat je een mok optilt om nog een slok te drinken en constateert dat ie leeg was. Deze constatering kon je alleen maar doen omdat je verwachtte dat er nog een slok koffie of thee inzat. Je denkt dan wellicht ‘hé, er zit niets in’ maar je voelt de afwézigheid van dat wat je had verwacht. Je voelt teleurstelling omdat je brein anders had ingeschat. Deze teleurstelling kun je alleen maar ervaren omdat je denken dat in eerste instantie al tot ‘vorm’ had gemaakt.

Een ander voorbeeld. Als je een bankrekening hebt waar ik 5000 euro op hebt gestort en je opent ‘s avonds de bank-app op je telefoon en ziet dat er 0 euro op de rekening staat zul je niet snel zeggen ‘er is 0 euro’. Eerder zul je een wat heftigere reactie hebben. Zoiets als ‘shit waar mijn 5000 euro gebleven?’ Je kunt alleen iets missen, alleen de afwezigheid van iets voelen als je denkt dat het bestaat.

In nondualiteit wordt de leegte Emptiness (E) dus beschouwd als de grond van ons bestaan en de essentie van alle verschijnselen. De manifestatie van materie en energie wordt gezien als tijdelijke verschijnselen die ontstaan uit de interactie van deze leegte met de krachten van het universum.

Emptiness is not really empty; Emptiness is full of everything. The ‘everything’ just isn’t manifest.” –Ram Dass

Manifestatie of Matter (M)

Manifestatie, ‘Matter’ (M) of zoals we in het alledaagse leven zouden zeggen ‘vorm’ is niet vastgegoten. Het verschijnt en verdwijnt, zoals alles in de natuur. Sommige zaken vergaan snel, anderen nemen er maanden, jaren of eeuwen de tijd voor. Alles verschijnt en verdwijnt als een eeuwige dans. Maar vaststaat is dat niets vaststaat. We zouden het kunnen zien als een illusie, een schijnbare werkelijkheid die niet werkelijk bestaat. Hier zijn enkele voorbeelden van vergankelijkheid van vorm:

1. Materiële bezittingen: Materiële bezittingen zijn vergankelijk en tijdelijk. Ze kunnen beschadigd raken, verloren gaan of in waarde verminderen. Bovendien kan onze waardering voor deze bezittingen veranderen naarmate we ouder worden of onze prioriteiten veranderen.
2. Ons lichaam: Ons lichaam is vergankelijk en tijdelijk. Het verandert voortdurend door ouderdom, ziekte en verwondingen. Het kan ook worden beïnvloed door externe factoren zoals voeding en lichaamsbeweging.
3. Natuurlijke verschijnselen: Natuurlijke verschijnselen zoals seizoenen, zonsopgangen en zonsondergangen, en het weer zijn allemaal vergankelijk en veranderlijk. Ze komen en gaan voortdurend en zijn afhankelijk van vele factoren.
4. Menselijke relaties: Menselijke relaties zijn ook vergankelijk. Vriendschappen, romantische relaties en familiebanden kunnen allemaal veranderen of eindigen als gevolg van verschillende factoren, zoals verhuizing, veranderingen in de persoonlijkheden of belangen van mensen en andere levensgebeurtenissen.
5. Emoties: Emoties zijn vergankelijk en tijdelijk. Ze komen en gaan voortdurend en worden beïnvloed door verschillende factoren, zoals gebeurtenissen in ons leven, onze omgeving en onze persoonlijkheid.

De formule stelt dat Manifestatie van een object vermenigvuldigd met het kwadraat van het bewustzijn dat eraan wordt besteed, resulteert in de essentie van leegte.

Consciousness (C)²

Wanneer we iets zien, dan zien we niet wat er is, maar wat we vermoeden dat er is. Het brein doet dit niet om je te pesten. Het interpreteert situaties om je te helpen. Zo helpt het je in het voorbeeld met het schaakbord door ‘in te schatten’ dat het deel waar een schaduw valt donkerder is dan waar geen schaduw valt. Zo ben je in staat diepte te zien en je op een veilige wijze in de wereld te manoeuvreren. Daarnaast ‘weet’ je brein dat een schaakbord uit lichte en uit donkere vlakken bestaat waarover jij en de tegenpartij kunnen manoeuvreren. Doordat het beide zaken tegelijkertijd laat zien ontstaat echter een optische illusie. Het ene grijze vlak lijkt lichter dan het andere, terwijl ze in werkelijkheid gelijk zijn. 

Vaak begrijpen we wel dat mensen vanwege deze filteringen, vervormingen en generalisaties eenzelfde situatie anders kunnen interpreteren. Maar dat dit ook voor onszelf geldt, en dat wanneer we ons opgejut, niet verbonden of zelfs onveilig voelen het een mindfuck kan zijn, daar staan we niet vaak bij stil. Dit is waar de tweede wetmatigheid om de hoek komt kijken. De samenhang tussen ons (bewuste en onderbewuste) veroorzaakt onze menselijke ervaring. Denken en gevoel is immers gerelateerd. 

Ons lichaam laat ons ervaren hoe we een situatie inschatten. Niet hoe deze is. Doordat we vóélen hoe we een situatie hebben ingeschat kunnen we er grip op krijgen. Onszelf geruststellen ook. Want je kunt ademhalingsoefeningen in een spookhuis toepassen wat je wilt, als je gelooft dat wat je daar ziet écht is, zal je angst ervaren. En flink ook. Wie echter door de illusie van de ervaring zelf kan kijken staat een stuk relaxter in het leven. Dan mogen alle emoties er zijn. Vinden we ze mogelijk zelfs fijn om ze te beleven!

Dit bewustzijn is de bron van alle vormen en verschijnselen en is uiteindelijk identiek aan de essentie van leegte. Innerlijk en uiterlijk bewustzijn kan niet worden gescheiden. Wat buiten ons ervaren wordt, zal als innerlijk beeld in ons worden weergegeven. Er is uiteindelijk geen scheiding tussen ‘hoe jij iets ziet, hoort, ruikt of ervaart’ en dat wat gezien, gehoord, geroken of ervaren wordt’, vandaar dat dezelfde letter voor Consciousness (C) wordt gebruikt.

Deze formule Emptiness (E) = Manifestatie of Matter (M) x Consciousness (C)² benadrukt dus de nondualistische visie dat alle fenomenen uiteindelijk voortkomen uit één en dezelfde essentie en dat de scheiding tussen materie en bewustzijn een illusie is.