Hoewel de focus bij hoogsensitiviteit vaak ligt op het gedrag (emotionaliteit en overprikkeling), is dit gedrag eigenlijk een gevolg van processen in de hersenen: de diepere verwerking van prikkels. Acevedo en collega’s publiceerden in 2014 een neurobiologisch onderzoek over deze diepere verwerking van prikkels in het zenuwstelsel van hoogsensitieve mensen. In dit onderzoek zijn een aantal zaken opgevallen bij hoogsensitieve mensen. In deze blog worden deze onderzoeksbevindingen besproken. We gaan in op welke hersengebieden er allemaal betrokken zijn bij de diepere verwerking van prikkels en leggen uit wat dit in de praktijk betekent.
Sterker bewustzijn en invoelend vermogen
Als eerst werd op de MRI-scans van de hersenen zichtbaar dat hoogsensitieve mensen een sterkere respons hebben op emotionele foto’s, met name foto’s van mensen die dicht bij hen staan. Op deze scans is te zien dat de insula vaak wordt geactiveerd. De insula is het hersendeel wat je de ‘binnenkant’ van jezelf laat ervaren en waarmee je door middel van spiegelneuronen de ander kunt aanvoelen. Deze actieve insula zorgt ervoor dat de kracht waarmee zaken bij hoogsensitieve mensen binnenkomen, inclusief de emoties van anderen, sterker is. Hoogsensitieve mensen zijn dus gevoeliger voor hun omgeving.
Sterkere motivatie en actieplanning
Daarnaast bleek uit dit onderzoek dat er bij hoogsensitieve mensen positieve associaties zijn met de cingulate en de pre-motor-area(PMA). De anterior cingulate cortex (ACC) signaleert prikkels met een belonings- of strafkarakter, prikkels die gepaard gaan ‘fouten’ in gedrag. Het PMA-gebied zorgt voor een lichamelijke reactie op bewegingen in het gezicht en de lichaamshouding van je gesprekspartner. Deze combinatie van veelvuldig aanwezige spiegelneuronen met de actieve ACC- en PMA-gebieden in de hersenen, maakt dat HSP’ers de emoties en bedoeling van de ander extra goed kunnen aanvoelen, en van daaruit een (bewust of onbewust) actieplan maken waarin het belonings- en strafkarakter een grote rol speelt.
Metaforen en taalbegrip
De hersengebieden die te maken hebben met de verwerking van taal lichten ook vaker op bij hoogsensitieve mensen. Bijvoorbeeld de Middelste temporale gyrus (MTG),welke is betrokken bij het verwerken en interpreteren van woorden, bewegingen en intenties; ook wel sociale perceptie genoemd. Daarnaast is het gebied belangrijk bij andere aspecten van taal, zoals het nazeggen van zinnen, het vormen van zinnen en het koppelen van woorden aan de hand van hun betekenis. En ook de Gyrus Angularis (AG) welke een rol speelt bij het begrijpen van metaforen (beeldspraak), en de Inferieure frontale cortex (IFG),het gebied dat betrokken bij het vermogen om sociaal te leven en te communiceren met anderen. Dit laatste gebied zorgt vooral voor de interpretaties van gezichtsuitdrukkingen en emotionele reacties. Een sterke oplichting van deze IFG toont correlaties met het vermijden van risicovol gedrag en is betrokken bij go/no-go reacties.
Neiging tot vermijding gekoppeld aan opvoeding
Omdat deze hersengebieden meer en intensiever verwerken, zal een hoogsensitief persoon dus geregeld zichtbaar ‘pauzeren, afwegen en controleren’. Deze langere verwerkingstijd is tevens terug te zien in het brein, in de oplichting van het dopaminerijke Ventral Tegmental Area, ofwel VTA-gebied. Het VTA-gebied speelt onder andere een rol bij de neiging tot het vermijden van lastige (sociale) momenten. VTA-neuronen reageren supersnel op nieuwe situaties, onverwachte beloningen en beloningsvoorspellende signalen. De cellen in dit gebied reageren dan automatisch op basis van hun ‘codering’ betreffende een beloning of faalverwachting, zonder dat hier een actieve gedachte aan vooraf gaat. Afhankelijk van de opvoeding die je als kind hebt gehad, zullen hierin andere afwegingen gemaakt worden. Een sensitief kind zal het immers ‘goed’ willen doen in de ogen van de ander. En wat ‘goed’ is, is afhankelijk van de omgeving waarin het zich begeeft of heeft begeven. Het kost een HSP’er wat meer tijd om dit allemaal op te vangen, te voelen, en te bedenken wat vervolgens ‘goed’ is om te doen.
Om te doen wat ‘goed’ is (en schuldgevoelens te vermijden), is het daarom als HSP’er nodig om je eigen gedrag kunnen monitoren en (indien gewenst) te kunnen onderdrukken. Het remmen van gedrag zonder verdere invloed van buitenaf wordt gestuurd door een goed ontwikkelde dorsolaterale prefrontale cortex (DLPFC). Dit kost echter wel tijd, en betekent in de praktijk dat HSP’ers langzamer komen tot een reactie op een vraag en meer tijd nodig hebben voor het formuleren van hun mening of het nemen van een beslissing.
Gevoeligheid voor anderen
Het lijkt er dus op dat bij iemand met HSP het brein gefocust is op het maken van de beste afweging, met name ook in reactie op anderen. De grote mate van bewustzijn van omgevingsprikkels maakt dat HSP een eigenschap is welke geassocieerd wordt met verhoogd bewustzijn van stemmingen van anderen. HSP’ers zijn dus als het ware altijd gefocust op anderen met als doel de ander tevreden te stellen.
Deze gevoeligheid en ontvankelijkheid voor de omgeving wordt gecoördineerd door de thalamus. Dit is een belangrijk schakelstation voor allerlei informatie van zintuigen onderweg naar de hersenschors. Deze poortwachter laat bij mensen met hoogsensitiviteit meer prikkels door dan bij mensen zonder hoogsensitiviteit. Simpelweg kunnen we zeggen dat hoogsensitieve mensen meer zien, horen en voelen dan hun niet-sensitieve medemens.
Dat mag wat kosten..
Deze ‘winst’ aan signalen is echter niet gratis, en wordt door veel hoogsensitieve mensen betaald met stress. Dit blijkt uit onderzoek waarin mensen visuele zoektaakjes moeten doen, waarbij de cognitieve prikkeling en het stressniveau wordt gemeten.
Voorbeelden van dergelijke zoektaakjes zijn platen waarin dwars door elkaar een groot aantal letters en cijfers staan en vervolgens is het de bedoeling dat je zo snel mogelijk een lijn tekent van A naar 1, naar B en via 2 naar C, totdat je aan het einde bent. Of oefeningen met lachende en huilende gezichten (emoties), of foto’s met ‘zoek de verschillen’.
Hoogsensitieve personen volbrengen deze taken vaak sneller, en maken minder fouten. Dit kost hen echter wel veel. Hoewel ze minder tijd nemen voor het uitvoeren van de taak, hebben ze nadien meer tijd nodig voor het herstellen ervan. Vertaald naar de praktijk betekent dit dat hoogsensitieve mensen meer behoefte hebben aan pauzes tussen prikkels (zoals taken, ontmoetingen en situaties) door, om ervoor te zorgen dat de snelheid en foutloosheid ook in de volgende taak blijft bestaan.
HSP kenmerkt zich met name door die verhoogde prikkelgevoeligheid. Dit is in de hersenscans te zien in de vele verschillende gebieden die in het brein sterk activeren. Dankzij deze activiteiten in het brein ontstaat het ‘diepere verwerken’ dat de HSP’er kenmerkt.
De kostprijs van deze diepere verwerking is vaak stress. Hierdoor hebben HSP’ers de neiging om zichzelf in rust en/of stilte weer op te laden. Bij oververmoeidheid (overprikkeling) laten de bovengenoemde hersengebieden namelijk verminderde activiteit zien, waardoor ze minder goed werken.
In de praktijk betekent dit bijvoorbeeld toch ‘ja’ zeggen terwijl je eigenlijk ‘nee’ had willen zeggen, vaker meegaan in de redenatie van de ander ook wanneer je voelt dat deze niet klopt, of het maken van minder goede keuzes. Wie kent immers niet het gevoel in de supermarkt aan het einde van de dag ‘dat het deze ene keer niet zo erg is om ook zoveel lekkere dingen uit te kiezen?’ HSP’ers hebben dus als het ware in snelheid en accuratesse een stap voor op anderen, maar zetten daarna een stap achteruit.
Stress?
Bij een heftige emotionele prikkel wordt er direct een kettingreactie in gang gezet wat leidt tot de aanmaak van stresshormonen in de bijnieren. De adrenaline die daarbij wordt aangemaakt zorgt voor een stijging van de hartslag en bloeddruk, maakt energie vrij uit glucose en spant de spieren aan. Je kunt direct in actie komen. De zintuigen worden scherper en het lichaam wordt voorbereid om te vechten of vluchten.
Door pauze te nemen, niet te lang onder stress te werken en prikkelloze herstelmomenten in te bouwen, zorg je dat er even minder stresshormonen worden aangemaakt en juist meer herstelhormonen.
Deze herstelhormonen brengen het lichaam terug in “normaal” stand en zorgen voor reparatie, opbouw en rust. Ze brengen het feelgood gevoel terug in het lichaam waardoor het herstel kan beginnen. Doe je dit niet dan blijft het lichaam in een staat van langdurige stress. Herstel op de korte termijn is mogelijk door bijvoorbeeld rustige lichaamsbeweging (wandelen, fietsen of een sport zoals pilates). Ook meditatie en mindfullness werken goed omdat deze de verbinding met de prefrontale cortex weer herstellen.
De hoogsensitieve ervaring is samen te vatten als ‘méér genieten, maar ook méér pijn’..
Jezelf proberen te bewijzen, pleasen, perfectionisme, jezelf ‘anders’ en daarmee verkeerd voelen, een laag zelfbeeld hebben… Allemaal zaken die niet hóren bij hoogsensitiviteit maar wel voor kunnen komen bij sensitieve mensen (als we gedrag gaan duiden). Het leven is een constante uitnodiging om jezelf, op elk moment in je leven, te omarmen zoals je bent. Met al je glorieuze onvolkomenheden en oncharmante levenslessen. Het gaat over hier-en-nu aanwezig zijn, uit het epische verhaal van verleden en toekomst komen (“het verhaal van mijn leven”) en op komen dagen in dit kostbare moment. Het vraagt je radicaal open te staan voor alles wat er te ervaren is, de pijn en de vreugde, de gelukzaligheid en het verdriet, de extase en de overweldiging. Te beseffen dat je het leven zelf bent – uitgestrekt, wakker, levend, vrij – nooit gescheiden van het geheel. Zo te leven is geen bestemming., het is je geboorterecht, je natuur. Wie op de volgende negen gebieden het leven laat stromen die voelt; ik ben thuis!
1. Waarden(n)vol leven
Een waarde(n)vol leven is leven met liefde als uitgangspunt, waarbij we duidelijk voor ogen hebben wat voor ons belangrijk is zodat we onze grote keuzes daarop kunnen baseren. Daartoe vinden we antwoorden op vragen als: Welke persoon willen we zijn? Wat vinden we echt belangrijk? Wanneer ervaren we ons leven als zinvol? En tegelijkertijd is het ook ‘het goede doen’ in je alledaagse gedrag. Voor jou én anderen. Voor nu én de toekomst.
2. Onbevangenheid
Wat gebeurt er wanneer we een spectaculaire screw-up maken? We lachen, kijken langzaam om ons heen in de hoop dat het niemand is opgevallen– of nog beter – doen simpelweg alsof er niets is gebeurd. En de volgende keer doen we nog beter ons best. Hé hallo… mag ik je even wakker schudden? Leren en ontwikkelen doe je niet vanuit stress, dat doe je vanuit een innerlijke aangeboren drive. Het is deze energie waarmee we allemaal hebben leren omrollen, kruipen en lopen. En met dezelfde levensenergie kunnen we de problemen op ons pad creatief oplossen. Dus kom uit het epische verhaal van tijd en ruimte, verleden en toekomst, spijt en anticipatie. Volg jouw aangeboren nieuwsgierigheid en ontwikkelingsbereidheid. Spelen is immers de manier waarop de natuur leren ontworpen heeft. Hoe gekker en dwazer hoe beter. Het leert immers het beste een beetje buiten je zo-hoort-het-box =)
3. (Los)laten
Wij mensen zijn verhalenvertellers. Dat doen we van nature. Maar het helpt ons niet wanneer we uit het ‘nu’ stappen en ‘in het verhaal terechtkomen’ wat we onszelf vertellen. Jouw leven speelt zich af in dit ene moment. Nu. Niet straks. Niet tijdens de vakantie die er ongetwijfeld binnenkort aankomt. En ook niet in alle zorgen die jij je over morgen maakt. Pijn is immers niet het echte probleem; het echte probleem is ons denken over pijn, onze weerstand tegen ongemak, onze angst voor de angst en onze poging om eraan te ontsnappen. We piekeren over onze ongemakken, spoelen de film van ons leven vooruit en weer terug in plaats van werkelijk te leven. We kauwen op het verdriet van gisteren en morgen. De uitnodiging? Kom uit verleden en toekomst, zoekend en strevend, en ontmoet het leven in het rauwe, nu, zonder oordeel en zonder de verwachting dat ‘vrede’, ‘ontspanning’, ‘verlichting’ of welke verschuiving dan ook zal resulteren. Wees gewoon. Het is in het hier-en-nu waar je niets kan gebeuren.
4. Aandacht
We hebben bewustzijn in ons lichaam omdat we anders niet zouden weten hoe chocolade zou smaken. Om de zonsondergang te zien. De wereld tot in de kleinste details waar te nemen. Te ontdekken waar je van geniet en meer van mag doen. Waar ook de speelruimte verscholen zit. Aandacht geeft je in brede zin grip op je autonomiebehoefte. En hoe heerlijk al die fijne sensaties ook zijn, belangrijk is te onthouden dat dat wat we ervaren niet persoonlijk is. Net als geluiden die we horen, ontstaan en verdwijnen gedachten en lichamelijke sensaties spontaan, als golven in de zee. Ze kunnen niet worden gecontroleerd, verwijderd of ontsnapt. Dus ontmoet alle gedachten en sensaties met een houding van vriendelijkheid en nieuwsgierigheid. Zie ze als graag geziene gasten in jouw herberg van bewustzijn. En maak er geen verhaal van. Er is in werkelijkheid geen ‘altijd’ en geen ‘nooit’. Er is alleen Nu.
5. Toelaten
Toelaten is ‘ja’ zeggen tegen alles wat er in je leeft. Het is voelen wat er door je gedachten is aangeraakt en er niet van weggaan. Probeer ongemakkelijke of onprettige sensaties niet te ‘genezen’, of zelfs maar ‘los te laten’. Ze willen ontmoet, geëerd en opgenomen worden. Dus adem liefde, warmte en aandacht naar het verwaarloosde en gevoelige gebied in jou, en doordrenkt met leven en liefde. Echte vreugde is niet het tegenovergestelde van verdriet of pijn, maar de bereidheid om alles te omarmen. Erken dat omdát je voelt wat je voelt het reeds is geaccepteerd, het is al hier, onderdeel van jouw huidige leven. Behandel het alsof het er misschien altijd zal zijn (dat vermindert de neiging om te proberen het weg te laten gaan of verminderen). Je hoeft je zo niet af te vragen waarom het er nu nog steeds is. Het is er. Dit is je realiteit. Wees nieuwsgierig. Ontdek wat je diepere behoefte is en deel hierover met anderen.
6. Aangaan
We lopen de trap op met één tree tegelijkertijd en een marathon stap voor stap. En toch willen we emotionele uitdagingen graag in één keer tackelen. Geloof me, een maaltijd smaakt ook beter hap voor hap. En bovendien kun je dan makkelijker even stoppen wanneer het voor dat moment goed is geweest. Het leven vraagt je om het met kleine stapjes aan te gaan. Dan is nu eenmaal alles makkelijker en lekkerder. Maar vaak concentreren we ons zo op onze doelen of eindbestemmingen dat we de reis vergeten en stress ervaren ‘omdat we er nog niet zijn’. Haal de focus weg van de duizend stappen die je nog moet zetten, de 1000 dingen die je nog wilt bereiken en wees volledig in de beleving van deze ene stap. Deze ene stap die je nu kunt zetten gonst van het leven en het potentieel.
7. Flexibiliteit
Het leven wil overal zijn, ook waar jij dat wellicht niet gepast vindt. Ook wanneer je het even niet weet. Ook wanneer je iets nog niet kunt. Jij bent als de tv die alle zender aankan. En het niet aan jou welk oordeel daar een ander soms op projecteert. Twijfel, teleurstelling en desillusie zullen je vrienden zijn op dit padloze pad. Dus wees gewoonweg menselijk, in plaats van te proberen ‘perfect’ te zijn. Ieder mens zal wel eens rare dingen doen, voor gek staan, of fouten maken. Stap uit het verhaal dat je jezelf vertelt (zoals je moet zijn) en neem jezelf wat minder serieus.
8. Gelijkwaardigheid
De mens deugt en wil van nature graag een ander helpen. Mensen blijken inherent te vertrouwen en houden van samenwerking. Als je zo naar de uitingen van een ander kunt kijken, wordt de boosheid van de ander dan niet een kans om via respect elkaar weer te vinden? Zou het vragen om hulp niet een gunst aan de welwillendheid van de ander zijn? De pionier in westerse mindfulness movement Jon Kabat-Zinn zei ooit eens “Kijk naar andere mensen en vraag jezelf af of je ze echt ziet of alleen je gedachten erover.” Het onderdeel gelijkwaardigheid nodigt je uit je interpersoonlijke reactiemogelijkheden te vergroten met een basis van liefde in je hart. En zo te gaan ontdekken voor jezelf dat elke ontmoeting een nieuwe kans is om tot verbinding te komen.
9. Genieten
Jij bent uniek. De wijze waarop het leven door je heen stroomt is origineel. We zijn allemaal een uitdrukkingen van dezelfde oceaan van bewustzijn, maar tegelijkertijd zijn we allemaal unieke uitdrukkingen van diezelfde oceaan. En de wijze waarop het leven door jou heen wil stromen voelt moeiteloos. Bijna als spelen. Het is gewoon inherent leuk om te doen. Hoe zou het zijn als jij de rest van je leven mag doen wat je leuk vindt? Dat het leven er is om te spelen, ontdekken en experimenteren en je rust kunt nemen zodra je eraan toe bent? Deze wereld bestaat. Je leeft erin! Hoe zou het zijn als jij nu gaat leven zoals je graag zou doen? Kun je jezelf dan wellicht verrassen of af en toe nieuwe, onbekende dingen doen omdat je ze graag wil ontdekken? Wie weet, zijn ze wel heel erg leuk! De innerlijke ‘spark of joy’ die je dan ervaart kan de weg wijzen naar je innerlijke drijfveren. Luisteren naar het fluisteren van je hart begint zo bij uitproberen en wellicht zelfs bij ‘zomaar iets doen’.
